به منظور ارزیابی تنوع ژنتیکی در نخود و شناسائی ژنوتیپ‌های مقاوم به خشکی و همچنین تعیین مناسبترین شاخص مقاومت به خشکی، تعداد 25 ژنوتیپ نخود در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 4 تکرار در دو شرایط تنش و عدم تنش آبی در مرکز تحقیقات کرمانشاه (سرارود) مورد آزمایش قرار گرفتند. شاخصهای کمی مقاومت شامل میانگین حسابی (MP)، میانگین هندسی (GMP)، تحمل به تنش (STI) و شاخصهای حساسیت به تنش (SSI) و تحمل (TOL) محاسبه شدند. اختلاف معنی‌داری بین ژنوتیپ‌ها از نظر کلیه شاخص‌ها و عملکرد ژنوتیپ‌ها در دو شرایط محیطی مشاهده شد. تحلیل همبستگی بین عملکرد در شرایط تنش و عدم تنش و شاخصهای مقاومت به خشکی نشان داد که شاخصهای STI، GMP وMP مناسبترین شاخصهای عکس‌‌العمل ژنوتیپ‌های نخود در برابر خشکی بوده و میتوان از آنها برای شناسایی ارقام دارای عملکرد بالا در هر دو شرایط تنش و بدون تنش استفاده نمود. نتایج نشان داد که لاین شماره 6 بیشترین مقدار عملکرد و بیشترین مقادیر را برای شاخصهای STI، GMP وMP ، داشت و لذا به عنوان مقاوم‌‌ترین ژنوتیپ با عملکرد بالا شناسائی شد. ژنوتیپ‌های 9، 1، 21، 24 و12 نیز تحمل بالایی نسبت به تنش نشان دادند. در روش ترسیمی بای‌پلات ژنوتیپ‌ها به گروه‌های متحمل و غیر متحمل تقسیم‌بندی شدند، به نحوی که ژنوتیپ‌های 6، 9، 1، 21، 24 و12 در ناحیه‌ای با پتانسیل تولید بالا و حساسیت پایین به خشکی (در ناحیه‌ای با مؤلفه یک بالا و مؤلفه دو پایین) قرار گرفتند. با توجه به نمودار بای‌پلات میتوان نتیجه گرفت که سه شاخص تحمل به خشکی STI، GMP وMP نسبت به یکدیگر دارای بالاترین ضرایب همبستگی هستند. همچنین پراکندگی ژنوتیپ‌ها در نمودار بای‌پلات وجود تنوع ژنتیکی بین آنها را نسبت به تنش خشکی نشان داد. تجزیه خوشه‌ای بر اساس شاخصهای تحمل یعنی STI، GMP وMP نشان داد که ژنوتیپ شماره 6 دارای بیشترین تحمل نسبت به خشکی بود و بیشترین فاصله ژنتیکی را از این جهت با سایر ژنوتیپ‌ها داشت. بعد از آن ژنوتیپ‌های 12، 24، 17، 2، 9، 1، 3، 25، 21 و5 نسبت به بقیه ژنوتیپ‌ها تحمل بیشتری نسبت به خشکی از خود نشان دادند.
)